Młodość jako czas pierwszych nadziei i rozczarowań
Młodość to okres szczególny w życiu człowieka - pełen marzeń, planów i poszukiwań, a zarazem czas pierwszych poważnych rozczarowań. Człowiek uczy się wtedy, że świat nie zawsze wygląda tak, jak go sobie wyobrażał. Literatura od wieków ukazuje młodość zarówno jako czas entuzjastycznych nadziei, jak i bolesnych porażek, bo to właśnie w tym okresie kształtują się osobowość, światopogląd i wartości człowieka.
Już w "Odprawie posłów greckich" Jana Kochanowskiego dostrzec można młodzieńczą lekkomyślność. Parys, kierując się namiętnością, lekceważy dobro ojczyzny i wybiera własne szczęście u boku Heleny. Jego decyzja - wynik emocjonalności typowej dla młodych - prowadzi do katastrofy. Autor pokazuje, że młodość, gdy ulega uczuciom, łatwo ignoruje rozsądek i konsekwencje. To pierwsza lekcja literacka o tym, że idealistyczne marzenia mogą skończyć się rozczarowaniem.
W romantyzmie młodość stała się symbolem wiary w siłę jednostki i potęgę uczuć. Konrad z III części "Dziadów" Adama Mickiewicza wierzył, że dzięki sile swego ducha może zbawić naród. Jego młodzieńczy bunt, pełen odwagi i pychy, kończy się jednak klęską - bohater odkrywa, że człowiek, choćby genialny, pozostaje bezsilny wobec Boga. Równie dramatycznie ukazany został Gustaw z IV części "Dziadów", który boleśnie przeżywa rozczarowanie pierwszą miłością. Pełen romantycznych ideałów, nie potrafi poradzić sobie z odrzuceniem, co doprowadza go do rozpaczy i samotności. W obu przypadkach młodość okazuje się czasem, gdy nadzieje zderzają się z granicami ludzkich możliwości i brutalnością losu.
Podobny los spotyka tytułowego bohatera dramatu Juliusza Słowackiego "Kordian". Młody idealista marzy o poświęceniu i heroizmie w walce o wolność ojczyzny. Jednak w chwili próby paraliżuje go strach - nie jest w stanie dokonać zamachu na cara. Słowacki ukazuje, że młodzieńczy idealizm, pozbawiony dojrzałości i konsekwencji, prowadzi do rozczarowania samym sobą.
Motyw tragicznej młodości odnajdujemy także w "Romeo i Julii" Williama Szekspira. Tytułowi bohaterowie, pełni wiary w siłę miłości, chcą pokonać przeszkody dzielące ich rody. Ich uczucie daje im ogromną nadzieję, lecz w starciu z nienawiścią i społecznymi podziałami okazuje się bezsilne. Ich śmierć pokazuje, że młodzieńcze marzenia, choć czyste i piękne, mogą zostać brutalnie przekreślone przez realia.
Inny wymiar młodości ukazuje "Mały Książę" Antoine’a de Saint-Exupéry’ego. Bohater uosabia czystość spojrzenia dziecka, wiarę w miłość i przyjaźń. Spotykając kolejnych dorosłych, przeżywa jednak rozczarowania - widzi ich egoizm, obojętność i brak wyobraźni. W ten sposób pisarz pokazuje, że młodzieńcza wrażliwość i ufność mogą boleśnie zderzyć się z chłodną logiką i materializmem dorosłości.
Temat młodzieńczych nadziei i porażek powraca także w epoce pozytywizmu. Stanisław Wokulski z "Lalki" Bolesława Prusa, choć dojrzały wiekiem, zachowuje w sobie młodzieńczą wiarę w szczęście u boku ukochanej kobiety. Jego marzenia okazują się złudne - Izabela okazuje się płytka i obojętna, a społeczeństwo nie pozwala mu przekroczyć granic klasowych. To dowód, że rozczarowania młodości mogą towarzyszyć człowiekowi także w dorosłym życiu, gdy nie wyrzeknie się idealistycznych marzeń. Z kolei w "Syzyfowych pracach" Stefana Żeromskiego młodzież doświadcza nadziei i rozczarowań w zetknięciu z carską szkołą. Marcin Borowicz i jego rówieśnicy odkrywają brutalność rusyfikacji, która niszczy ich pragnienie wolności i samodzielnego rozwoju. Jednocześnie to właśnie w młodości rodzi się w nich bunt i poczucie wspólnoty, które pozwala odzyskać nadzieję.
Kolejnym przykładem jest "Granica" Zofii Nałkowskiej", w której Zenon Ziembiewicz rozpoczyna życie pełen ideałów i planów. Jednak młodzieńcza wizja moralności i sprawiedliwości stopniowo rozpada się w konfrontacji z karierą, kompromisami i własnymi słabościami. To przykład, że młodzieńcze nadzieje, jeśli nie zostaną ugruntowane, mogą przerodzić się w dramatyczne błędy.
Motyw młodości jako czasu prób szczególnie mocno pojawia się w literaturze wojennej. "Kamienie na szaniec" Aleksandra Kamińskiego ukazują młodych bohaterów, którzy wchodzą w dorosłość w najtrudniejszych warunkach - podczas okupacji. Rudy, Alek i Zośka pragną żyć pełnią życia i marzą o przyszłości, lecz rzeczywistość zmusza ich do heroizmu. Ich entuzjazm i młodzieńcza energia zderzają się z brutalnością wojny, kończąc tragiczną śmiercią. Podobny obraz młodości pokazuje "Inny świat" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego - młodzi więźniowie łagrów zamiast marzeń i nauki doświadczają głodu, cierpienia i śmierci. To najbardziej dramatyczne rozczarowanie młodości - odebranie jej prawa do normalnego życia.
Na inny sposób młodzieńcze rozczarowanie ukazał Witold Gombrowicz w "Ferdydurke". Józio, pragnący autentyczności, odkrywa, że świat dorosłych nie pozwala młodemu człowiekowi być sobą. Zamiast wolności doświadcza zniewolenia przez narzucone "formy" i schematy. To groteskowe ujęcie rozczarowania, które pokazuje, że młodość nie zawsze oznacza swobodę i beztroskę - często wiąże się z presją otoczenia.
Młodość to czas pełen kontrastów: marzeń o miłości, przyjaźni, wolności czy szczęściu, ale także bolesnych rozczarowań, gdy życie nie spełnia oczekiwań. Bohaterowie od Parysa po Rudego i Zośkę, od Gustawa i Konrada po Małego Księcia, pokazują, że młodość jest okresem prób, które uczą, iż świat nie zawsze podąża za ideałami. To właśnie w tym napięciu między nadzieją a rozczarowaniem tkwi dramat, ale i piękno młodości - etapu, który kształtuje człowieka na całe życie.
Uwzględnione utwory
- Jan Kochanowski - Odprawa posłów greckich
- Adam Mickiewicz - Dziady cz. III
- Adam Mickiewicz - Dziady cz. IV
- Juliusz Słowacki - Kordian
- William Szekspir - Romeo i Julia
- Antoine de Saint-Exupéry - Mały Książę
- Bolesław Prus - Lalka
- Stefan Żeromski - Syzyfowe prace
- Zofia Nałkowska - Granica
- Aleksander Kamiński - Kamienie na szaniec
- Gustaw Herling-Grudziński - Inny świat
- Witold Gombrowicz - Ferdydurke
Komentarze